Nestgelegenheid en leefomgeving

Steenuilen zijn holenbroeders. Dat wil zeggen dat ze een holte zoeken om hun eieren in te leggen. Van oudsher vonden ze die vooral in knotbomen of in hoogstamfruitbomen. Die nestgelegenheid is fors afgenomen vergeleken met grofweg 40 à 50 jaar geleden. Daarnaast maken steenuilen veel gebruik van (oude) schuurtjes, maar ook die zijn steeds minder in het landschap aanwezig of worden gemoderniseerd waardoor steenuilen er geen plek meer vinden om te broeden.

Steenuilen zijn typische erfvogels. Waarschijnlijk broedt tegenwoordig 95 procent van de steenuilen op een erf, vaak in een steenuilennestkast. Er bestaan verschillende modellen en bouwstijlen voor nestkasten. De nestkast wordt bij voorkeur in een boom geplaatst op een dikke tak, zodat de uilskuikens een uitlooptak hebben. Als er geen geschikte bomen zijn, bestaan er ook nestkasten die in of tegen een schuur geplaatst kunnen worden of op een paal. Beide het liefst voorzien van een klein bordes of een ruime omloop voor de kuikens.

Het ideale leefgebied van een steenuil bestaat uit:

Oude schuurtjes
Afwisselend kort en lang gras
Paaltjes om vanaf te jagen
Kort begraasde paarden- of schapenweides met mest en mestkevers
Veel variatie/afwisseling struiken voor schuilgelegenheid en voedsel.

Voedsel

Voedsel is minstens zo belangrijk als goed onderdak. Steenuilen zijn uitgesproken opportunisten. Ze pakken alles wat ze aankunnen. Van kleine insecten van een halve gram tot mollen en vogels. 12-jarig camera-onderzoek (2007-2020) laat zien dat steenuilen voor het grootste deel insecten vangen (82%, waarvan 23% meikevers). Maar kijkend naar de biomassa liggen de verhoudingen iets anders. Dan bestaat het menu voor 28% uit muizen. De uitdaging bij muizen is dat ze niet altijd beschikbaar zijn. Met name veldmuizen leven in het open grasland. In hoog gras zijn de veldmuizen niet te vangen voor steenuilen. Daarom is maaien, het liefst op het juiste moment en gefaseerd, essentieel. Het cameraonderzoek laat een duidelijke relatie zien tussen maaien en muizenvangsten. Vlak na het eerste maaimoment, zijn de muizenvangsten opeens een stuk hoger.

Het mannetje voert het broedende vrouwtje. Maar met name als de eieren net zijn uitgekomen, is voldoende stapelvoedsel van groot belang. Steenuilen leggen een voorraad om de kuikens te voorzien van voldoende voedsel. Dan is het een kwestie van timing; zijn er op dat moment voldoende muizen beschikbaar? Loopt het gelijk met de piek in meikevers?

Het aanbod aan muizen is een sturende factor voor steenuilen. In jaren met weinig muizen beginnen ze later met eieren leggen. En andersom: in jaren met veel muizen beginnen steenuilen eerder met eieren leggen en zien we een grotere legselgrootte, meer kuikens per succesvol nest, en een gemiddeld hogere conditie per kuiken.

Inzoomend op de muizen zijn er vier hoofdsoorten: veldmuis, bosmuis, huismuis en rosse woelmuis. Opmerkelijk is dat twee derde van de muizen bestaan uit mannetjesmuizen. Zijn ze misschien lekkerder? 2014 en 2019 waren topjaren voor muizen. Bosmuizen reageren sterk op het aantal eikels. Aan de hand van de mastjaren kun je dus voorspellen wanneer een goed bosmuizenjaar komt.

Ook regenwormen staan op het menu. Mogelijk is het een bewuste keuze om jonge kuikens niet al te veel regenwormen te voeren. Een worm bestaat voor een deel uit zand en uitwerpselen. Op plekken waar weinig alternatief voedsel is, maar wel veel regenwormen worden gevoerd, zijn de jongen vaak in slechte conditie. Nesten zijn smerig en de bewoonde kasten ruiken sterk naar ammoniak.

Bescherming

Het aantal actieve boerenbedrijven is fors afgenomen, maar de erven blijven vaak bewoond. Om te weten of je erf geschikt is voor steenuilen, kun je een erfscan doen. Je kijkt dan als het ware door de ogen van de steenuil naar de inrichting van je erf. Is het erf geschikt, dan kan hier bijvoorbeeld een nestkast opgehangen worden. Daarnaast zijn er veel initiatieven bij gemeentes, agrarische collectieven en natuurorganisaties om boerenerven biodiverser te maken met aanplant van kleine landschapselementen. Kijk bij welke initiatieven je kunt aanhaken.

Maar als je het leefgebied van de steenuil echt wilt verbeteren, moet je eigenlijk verder kijken dan het erf. Het territorium van een steenuil bestaat grofweg uit een straal van 250m rondom het erf.

Dit zijn enkele beheertips om het leefgebied voor de steenuil te verbeteren:

Aanleg en onderhoud van een hoogstamboomgaard en andere kleinschalige houtige landschapselementen, zoals knotbomen, struweelhagen, etc.
Laten staan van overhoekjes.
Afwisseling creëren tussen lang en kort gras met begraasde weides.
Afstand creëren tussen afrastering waardoor ertussen ruigte kan groeien.
Muizenrijke plekken creëren met de aanleg van een takkenril of muizenruiter of kleinschalig graanveldje.
Gebruikmaken van steenuilvriendelijke drinkbakken voor vee.
Nestkasten gebruiken die minder toegankelijk zijn voor predatoren, zoals een steenmarter.

Pascal en Ronald geven aan dat we over het algemeen iets meer zouden moeten meebewegen met de ongemakken die ook komen kijken bij het wonen in het buitengebied.

De meest geliefde erfvogel van Nederland

De steenuil is een ontzettend geliefde vogel. Doordat hun ogen voor op hun kop zitten, lijkt het alsof je contact kunt maken. Veel mensen hebben een hechte relatie met hun mede-erfbewoners.

Terugblik: BoerenNatuur Kennisuur – De Steenuil

BoerenNatuur Kennis uur - Steenuil

Bron: BoerenNatuur Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer